کد مطلب:44568 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:17

گنجینه پرسمان » خانواده و زندگي

آيا استخاره از قرآن در همه كارها درست است يا تنها در موارد خاص (مثل ازدواج) ميتوان انجام داد؟ آيا اگر كسي بر خلاف استخاره عمل نمايد با شكست روبرو خواهد شد؟

پرسشگر عزيز، قبل از بيان پاسخ، ذكر چند نكته ضروري است: 1. استخاره به معناي طلب خير كردن از خدا (= مبدأ همه خيرات) است، و در حقيقت همراه با يك تضرع شديد دروني و شخصي است كه به فرد استخاره كننده دست ميدهد، به طوري كه وي با تمام وجود، خود را از درون با مبدأ اعلي پيوند ميزند و از او راه و چاه را ميطلبد. لذا گفته شده كه خوب است هر شخصي براي خود استخاره كند; علامه مجلسي ميفرمايد: ما هيچ حديثي نداريم كه شخصي به وكالت از ديگري استخاره كند... علاوه بر اينكه اگر آن كس كه مضطر و حاجتمند است خودش استخاره كند به اجابت نزديكتر است،(بحارالانوار، علامه مجلسي، ج 88، ص 285، مؤسسة الوفأ، بيروت.) و چنان كه اگر كسي به دلايلي ـ مثلِ عدم فهم صحيح آيه در استخاره از قرآن ـ براي استخاره، به ديگران مراجعه كند لازم است تا حد امكان اين درخواست دروني و ابتهال به خدا را در عمق جانش ايجاد كند.

2. استخاره دو نوع كلي دارد; نوع اوّل آن (استخاره مطلق) صرفاً به معنايِ طلب خير نمودن از خدا قبل از انجام كار ]ها[ است.

اين نوع استخاره در تمام كارهايي كه انسان انجام ميدهد خوب و مستحب است و در روايات بيشتر از اين نوع نام برده شده است. نوع دوّم در مواردي است كه انسان در انجام كاري كاملاً متحير و وامانده باشد; اين موارد، جايي است كه سه شرطِ ذيل را داشته باشد: اول; خدا درباره آن كار تكليفي و فرماني نداشته باشد تا راهنماي انسان باشد، در مواردي كه حكم شرعي كاري معلوم باشد (مثل وجوب يا استحباب يا كراهت) جاي استخاره نيست. دوم; عقل انسان در تشخيص مصلحت و مفسده عاجز شده باشد و نتواند راه و چاه را تشخيص دهد. اگر چنان چه در موردي نظر عقل، صريح و مشخص باشد، آيات و روايات فراواني دستور به انجام فرمان عقل و نهي از مخالفت آن كردهاند، مثلاً; اِنَّ شَرَّ الدَّوابِّ عِندَ اللّهِ الصُّمُّ البُكمُ الَّذينَ لايَعقِلون; (انفال، 22) بدترين جنبندگان در نزد خدا كران و لالان هستند، آنان كه تعقل و انديشه نميكنند. سوم; مشورت با ديگران انجام شده و نتيجهاي حاصل نشده باشد، زيرا مشورت در واقع استفاده از عقل و تجربه ديگران است و علاوه بر اين كه در آيات و روايات فراواني، مستقلاً مورد سفارش قرار گرفته، دلايل فراواني ـ كه در مورد عمل كردن به حكم عقل است ـ در مورد مشورت نيز جاري است.

در اين هنگام ـو پس از تحقق سه شرط فوق ـ انسان دين دار و بي دين به ناچار يك طرف را انتخاب ميكنند، اما دين داران ميتوانند با توسل به خدا، از شك و تحير (كه بايد آن را بدترين حالت شمرد) به در آمده و به يك طرف دلگرم شده و با اميد، آن را انجام بدهند، در اين صورت، خداوندِ عالم بر پيدا و پنهان جهان:

- يا دل او را به يك سو ميكشاند و راهنماي قلب او ميشود، كه به اين قسم استخاره قلبي ميگويند،

- و يا اين كه دست او را به ـ هنگام استخاره با تسبيح ـ به يك طرف تسبيح هدايت ميكند و...

- و يا اين كه در استخاره با قرآن معنايي را از آيهاي به ذهن او مياندازد و دل او را به يك طرف گرم ميكند، و يا اين كه در استخاره مشورتي، خير او را از زبان كس ديگري جاري ميسازد و يا...(كشف الاسرار، امام خميني، ص 90 ـ 96، انتشارات پيام اسلام، قم، بيتا.)

هر يك از استخارههاي فوق، شيوههاي متعددي ممكن است داشته باشد، مثلاً در مورد استخاره قلبي، در يك روايت چنين آمده است كه شخصي درباره انتخابِ مسير مسافرتش مردد بود، امام رضا7 به او فرمودند كه 2 ركعت نماز بخواند و پس از نماز به سجده رود و صد مرتبه از خدا طلب خير كند سپس به آنچه در دلش ميافتد عمل كند.(كافي، كليني، محمدبن يعقوب، ج 3، ص 471، دارالكتب الاسلامية، تهران / تهذيب، شيخ طوسي، ج 3، ص 180، دارالكتب الاسلامية، تهران / بحارالانوار، ج 88، ص 280، در اين منابع شيوههاي ديگري نيز براي استخاره بيان شده است.)

3. استخاره كاري جز تعيين يكي از دو طرف ترديد را انجام نميدهد، نه غير واجبي را واجب ميكند و نه حلالي را حرام، و نه حكمي از احكام خدا را تغيير ميدهد، همچنين آدمي را از آنچه در پس پرده غيب است خبردار نميكند، فقط و فقط با گفتن اين كه خيرِ صاحب استخاره در انجام يا ترك كاري است او را از حيرت نجات ميدهد، ولي اين كه اثر انجام يا ترك آن كار چه خواهد بود و چه حوادثي را به دنبال دارد از عهده استخاره بيرون است.(ترجمه تفسير الميزان، علامه طباطبايي، ج 6، ص 186، ذيل آيه 5 سورة مائده، بنياد علمي و فكري علامه طباطبايي، تهران 1367.) لذا استفاده از استخاره (حتي استخاره به قرآن) به معناي آتيه بيني و پيش بيني آينده اشتباه است، مثلاً كسي كه ميخواهد معاملهاي انجام دهد نميتواند چنين استفاده كند كه اگر سود زيادي ميبرد استخاره خوب بيايد، و يا دانش آموزي استخاره بگيرد تا ببيند كه قبول ميشود يا نه; انجام تمام استخارههايي بدين صورت اشتباه است.(استعاذه، آيت اللّه شهيد عبدالحسين دستغيب، ص 100، دارالكتاب، قم، 1366.)

4. لازم است توجه شود كه رواياتي كه در مورد استخاره است وعده نكردهاند انسان را هميشه ـ بيكم و كاست ـ به مقصد برسانند بلكه آنچه وعده شده اين است كه خدايِ عالم، به كسي كه از او خير بخواهد خير ميدهد، اگر در اين جهان خير باشد اينجا ميدهد وگر نه براي او ذخيره ميكند.(كشف الاسرار، امام خميني، همان.)

درباره اين كه آيا در هر كاري ميتوان از قرآن استخاره كرد، دو نكته قابل بيان است; اول اين كه قرآن كتاب استخاره نيست بلكه كتاب معرفت است كه راه و رسم زندگي را نشان ميدهد، اگر چنان چه براي مواردي كه كم اهميت هستند خواستيم از قرآن استخاره كنيم بايد به نحوهاي باشد كه احترام قرآن محفوظ بماند و خداي ناكرده طوري نشود كه قرآن را ناخودآگاه در حد كتابهاي فال و... تنزل دهيم. دوم اين كه در جايي كه حيرت و دو دلي وجود دارد و با استخاره مطلق و استخاره قلبي رفع حيرت نشد مانعي از استخاره به قرآن نيست، اما لازم است كه انسان حالت دعا و تضرع داشته باشد (مثلاً حالش اين باشد كه خدايا به بركت قرآن، از من رفع حيرت بكن)(استعاذه، شهيد دستغيب، همان.)

درباره انجام دادن خلاف نتيجه استخاره و آثار چنين كاري، بايد توجه داشت كه ترديد مجدد و وجودِ حيرت پس از استخاره ـ كه ممكن است انسان را به انجام خلاف نتيجه استخاره بكشاند ـ ناشي از چند امر ميتواند باشد:

الف. تغيير شرائط و وضعيت فرد استخاره كننده نسبت به حالت قبلياش; مسلماً در اين حالت استخاره قبلي براي شرايط قبلي بوده و براي وضعيت جديد مفيد نيست، لذا عمل كردن بر خلاف استخاره يا استخاره مجدد مانعي ندارد.

ب. اين كه وي قبلاً در جوانب قضيه به تفكر و تعقل نپرداخته و يا با افراد صاحب نظر مشورت نكرده است. در اين حالت با آمدن افكار جديد و يا ارائه نظريات افراد و روشن شدن جوانب تازهاي از موضوع، فرد مجدداً دچار ترديد ميشود و يا يكي از طرفين قضيه را (مثلاً طرفي كه مخالف نتيجه استخاره بوده) ترجيح ميدهد. اين حالت جايي است كه استخاره، بيجا صورت گرفته بوده است، زيرا شرايط سه گانه انجام آن بطور كامل رعايت نشده بوده است.

ج. اين كه فرد قبل از استخاره حالت دعا و اتصال قلبي به خدا نداشته و استخاره وي صرفاً مانند انتخابي بوده كه يك خريدارِ شانسي انجام ميدهد، چنين شخصي تا روشن شدن نتيجه عملاش، هميشه نگران است و در صورت امكان، انتخاب خود را مكرراً تعويض ميكند; اما اگر كسي خير خود را از خدا خواست و كار را به انتخاب او واگذار كرد و معتقد بود خداوند از خودش به او مهربانتر و داناتر به صلاح اوست نسبت به انتخاب خدا نگران نيست و حتي اگر نتيجه ظاهري خلاف ميل او باشد همان را براي خودش خير ميداند.(براي مطالعه بيشتر ر.ك: كندو كاوي درباره استخاره و تفأل، ابوالفضل طريقهدار، نشر مدين، قم، 1373.)